Ticari İşletme Rehni Nedir? Nasıl Yapılır?

Ticari işletme rehni, bir ticari veya esnaf işletmesinin bütün olarak rehnedilme imkanı veren hukuki işlemlerdir. Ticari işletme rehni, bir işletmeye ait mal varlıklarına tek tek rehin verilmesi yerine, tek işlemle bütün mal varlıklarına rehin işlemi uygulama imkanı vermektedir. 

Ticari işletme rehini, devir işlemlerinde olduğu gibi bazı usulü şartlara tabi tutulmuştur. Yazılı bir sözleşme yapılması, tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir.

Peki, ticari işletme rehni nasıl yapılır? Sicile kayıt ve terkin süreçleri nasıl işlemektedir? Tarafların hak ve yükümlülükleri nelerdir? Bu içeriğimizde bunlar hakkında detaylı bilgilendirme yapılacaktır.

Ticari İşletme Rehni Nedir?

Ticari işletme rehni, bir borca karşılık bir ticari işletmeye ait mal varlıkların tek hukuki işlemle rehnedilmesini ifade etmektedir. Ticari işletmenin belirli bir mal varlığı rehin verilebileceği, işletmenin tamamının da rehin verilmesi mümkündür. Bütün mal varlıkları rehnedilmek istenilmesi halinde ticari işletme rehine başvurulmaktadır. 

Ticari işletme rehni, Ticari İşlemlerde Taşinir Rehni Kanunu (TİTRK) ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılan Ticari İşlemlerde Rehin Hakkinin Kurulmasi Ve Temerrüt Sonrasi Haklarin Kullanilmasi Hakkinda Yönetmelik(Ticari Işletme Rehni Yönetmeliği) kapsamında yapılmaktadır.

Ticari İşletme Rehni Şartları ve Geçerlilik Koşulları Neledir?

Bir ticari işletme mal varlıkları üzerinde rehin işlemi uygulanması için şu şartların ve usulü işlemlerin tamamlaması gerekmektedir:

• Kanunen rehin alacaklı ve borçlusu olabilecek kişiler olması
• Herhangi bir taşınırın borcu karşılamaması,
• Zorunlu rehne konu mal varlıkları olması
• Yazılı sözleşme yapılması,
• Noter onayı ve sicil yetkisi huzurunda sözleşmenin imzalanması
• Taşınır rehni siciline tescil edilmesi.

Kanunen Rehin Alacaklısı ve Borçlusu Olabilecek Kişiler Olması

TİTRK uyarınca ticari işletme rehni kurulabilmesi için rehin alacaklısı ve borçlusunun belirli kişiler olması mümkündür:

Rehin alacaklısı şu kişiler olabilmektedir:

• Tacir: Gerçek veya tüzel kişi ticari işletmeler
• Esnaf:Esnaf faaliyetiyle uğraşan gerçek kişiler.
• Kredi Kuruluşları: Bankalar, finansman şirketleri gibi kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluşlardır.

Rehin borçlusu, ticari işletme rehni verebilecek ,  kişiler şunlardır:

• Tacir:  Gerçek veya tüzel kişi ticari işletmeler
• Esnaf: Esnaf faaliyetiyle uğraşan gerçek kişiler.
• Çiftçiler: Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı olan kişiler.
• Üretici Örgütleri: Sebze ve Meyve Üretici Örgütleri Hakkında Yönetmelik kapsamında yer alan üretici örgütleri.
• Serbest Meslek Erbabı: Avukat, doktor, mali müşavir gibi serbest meslek faaliyeti yürüten kişiler.

Ön Şart: Herhangi Bir Taşınırın Borcu Karşılamaması

Ticari Işletme Rehni Yönetmeliği m.17/3 uyarınca; işletmede yer alan taşınır eylayalarından bir veya birkaçının değeri, borcun %20 oranını aşıyorsa taşınır işletme rehni kurulamaz. Örneğin; firmanın bir makina fiyatı, borcun %20’sini aşıyorsa ticari işletme rehni yapılamaz. 

Zorunlu Rehne Konu Mal Varlıkları Olması

Ticari işletme rehninden bahsedebilmek için, asgari şunların üzerinde rehin kurulması gerekmektedir:

• Ticaret ünvanı, 
• İşletme adı 
• Menkul işletme tesisatı 

Yukarıda yer verilen mal varlıkları rehin sözleşme kapsamı dışında bırakılması halinde ticari işletme rehninden bahsedilemez. 

Yazılı Sözleşme Yapılması

Taşınır işletme rehni sözleşmesinin yazılı olarak yapılması kurucu unsurdur. Elektronik veya yazılı sözleşmeyle yoluyla rehin sözleşmesi akdedilmesi mümkündür.

Noter Onayı Ve Sicil Yetkisi Huzurunda Sözleşmenin Imzalanması

Ticari işletme rehin sözleşmesinin tescil edilebilmesi için:

• Şirket yetkililerin imzaların noter tarafından onaylaması,
• Ticaret Sicil yetkilisinin huzurunda sözleşmenin imzalanması gerekmektedir. 

Rehinli Taşınır Siciline Tescil

TİTRK m.8 uyarınca üçüncü kişiler nezdinde hüküm ifade edebilmesi için, ticari işletme rehninin tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir. 

Ticaret Sicil Yönetmeliği (TSY) m.22 uyarınca ticari işletme rehninin tescili için rehin alan ile rehin verenin birlikte başvurması gerekmektedir. Taraflardan herhangi biri, tek başına tescil işlemi yapması mümkün değildir. 

Taşınır Rehni Kapsamı Nedir?

Taşınır rehni kapsamı, rehnin verildiği esnada yer alan tüm malvarlıklarını kapsamaktadır. TİTRK m. 5 hükmü üzerinde rehin kurulabilecek mal varlıklarını örneklendirmiştir.

Ticari İşletme Rehni Kapsamına Giren Mal Varlıkları

• Duran Mal Varlığı: Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz
• Hak ve Alacaklar: Kiracılık hakkı, kira geliri, alacaklar, her türlü kazanç ve iratlar
• Fikri ve Sınai Haklar: Ticaret unvanı, işletme adı, marka, tasarım, telif hakları.
• Sicili Kayıtlı Mal Varlıkları: Araç, tapu gibi sicile kayıt zorunluluğu olan mal varlıkları
• Dönen Mal Varlıkları: Hammadde, stoklar, tarımsal ürün
• Semeriler: Rehnedilen taşınır eşyanın her türlü faiz, sigorta gibi hukuki getirileri ile doğal ürün ve ikamesi mallar

Ticari İşletme Rehninin Kapsamına Neler Girmez?

Ticari işletme kapsamına girmeyen haller şunlardır:

• Taşınmaz eşyalar üzerinde konulan ipotekler,
• Sermaye piyasası araçlarının konu olduğu rehin sözleşmeleri,
• Gemi ipoteği,
• Teslime bağlı taşınır eşyalar,
• Hava aracı ipotekleri,
• Araç rehinleri

Ayrıca, bazı mal varlıklarını rehin kapsamı dışında tutması mümkündür. Örneğin marka hakkının rehin kapsamı dışında tutulacağı yönünde kararlaştırılması mümkündür.  Ancak, ticaret unvanı veya işletme adı ile işletmenin faaliyetlerini yürüttüğü makinaların rehne konu olması zorunludur. 

Ticari İşletme Üzerinde Rehin Hakkı Nasıl Kurulur?

Taşınır işletme rehni borcun miktarı ve firmanın mal varlıklarının tespiti, sözleşme imzalanması ve tescil aşamaların tamamlanmasıyla kurulmaktadır. 

Adım 1: Şirket Mal Varlıklarının Değerinin Tespiti

Firmanın tüm mal varlıkları üzerinde rehin kurulabilmesi için, taşınır mal varlıklarının bir veya birkaçının borcun %20’sini aşmaması gerekmemektedir. Örneğin, 20.000.000,00 TL bir borç miktarı için, firmanın bir veya birkaç makinası bu bedeli karşılıyorsa taşınır işletme rehni kurulamaz. 

Taraflar, ilk olarak borç miktarının ve firmanın mal varlıklarının değerinin tespit edilmesi gerekmektedir. Sulh hukuk mahkemesinden işletmede yer alan mal varlıkların değerinin tespit edilmesi mümkündür. 

Adım 2: Yazılı Sözleşme Yapılması

Ticari işletme rehin sözleşmesinde; rehin konusu, rehnedilen mal varlıkları, borç miktarı gibi kanuni zorunluluklara uygun olarak hazırlanmalıdır. 

Adım 3: Noter Onayı ve Sözleşmenin İmzalanması

Ticari işletme rehin sözleşmesini imzalayacak olan tarafların imzalarının noterce huzurunda veya güvenli elektronik imzayla https://www.tares.org.tr/public/main.xhtml adresi üzerinden hazırlanması mümkündür.  ve TSY yetkilisinin önünde imzalamaları gerekmektedir. 

Ticari işletme rehin sözleşmesinin https://www.tares.org.tr/public/main.xhtml adresi üzerinden 

Adım 4: Taşınır Rehni Siciline Tescil

Taraflar arasında akdedilen sözleşmenin sicile tescil edilmesiyle birlikte rehin işlemi tamamlanmaktadır. Rehin veren ile rehin alanının birlikte talep etmesi mecburidir. Taraflardan birinin talebi yeterli olmamaktadır. 

Ticari İşletme Rehin Sözleşmesi Nasıl Hazırlanır?

Ticari Işletme Rehni Yönetmeliği m.9 uyarınca rehin sözleşmede yer alması gereken zorunlu unsurlar şunlardır:

Sözleşme Taraflarının Detaylı Bilgileri

Taşınır rehin sözleşmesinde taraf bilgilerin eksiksiz ve tam olarak yazılması gerekmektedir. 

Rehin alacaklısı için:

• Tacir: Ticaret unvanı, MERSİS numarası, adresi ve yetkili temsilcinin adı, soyadı, kimlik numarası ile imzası.
• Kamu veya Özel Kurum: Kurum adı, adresi ve yetkili kişinin adı, soyadı, kimlik numarası ile imzası.
• Esnaf: Kimlik numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi.

Rehin borçlusu için:

• Tacir: Ticaret unvanı, MERSİS numarası ve adresi.
• Esnaf: Kimlik numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi.
• Çiftçi: Kimlik numarası, Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi.
• Serbest Meslek Erbabı: Kimlik numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi.
• Üretici Örgütü: Üretici örgütü belge numarası ve adresi.
• Üçüncü Kişi: Borçlu lehine rehin gösteren üçüncü bir kişi varsa, onun kimlik numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi de sözleşmede yer almalıdır.

Ticari İşletme Rehine Konu Borç Bilgileri

Ticari işletme rehnine konu borca ilişkin bilgilerin eksiksiz ve tam olarak yazılması gerekmektedir:

• Borcun Konusu: Taraflar arasındaki borcun dayanağı yazılması gerekmektedir.
• Borç Miktarı: Alacak miktarı belirli ise, borç ve güvence miktarı net olarak yazılır. Alacak miktarı belirli değilse, rehnin ne kadar için güvence teşkil ettiği yazılmalıdır.
• Para Cinsi: TL,USD ve EURO gibi borcun para cinsi miktarının belirtilmesi gerekmektedir. 

Rehin Verilen Mal Varlıkların Niteliği ve Değeri

• Mal Varlıkların Özellikleri: Üzerine rehin kurulan eşyaların; özelliği, niteliği, seri numarası gibi ayırt edici özelliklerin yazılması gerekmektedir.
• Rehin Kapsamı Dışında Bıraklan Mal Varlıkları: Taşınır işletme rehni dışında bırakılan mal varlıkları açıkça yazılmalıdır. Örneğin, marka hakkının rehin kapsamı dışında bırakılması
• Tespit Edilen Değer: Taşınır işletme rehni kurulmadan önce, mal varlıkların değerinin belirlenmesi mümkündür. Taşınır Varlıkların Değer Tespiti Hakkında Yönetmelik çerçevesinde bir değerleme yapılmışsa, tespit edilen değerleme raporu

Ticari İşletme Rehninde Sıra Sistemi

Ticari işletme rehinin birden fazla şekilde yapılması mümkündür. Rehin sahipleri arasındaki sıra sistemi iki şekilde belirlenmesi mümkündür:

• İlerleme Sistemi: Sözleşmede aksi belirlenmemişse ilerleme sistemine göre rehin kurulmuştur. İlk tescil edenin öncelik hakkı olduğu sistemdir. İlk sıradaki alacaklının borcu ödendiğinde, ikinci sıradaki alacaklı birinci sıraya geçmektedir.

• Sabit Derece Sistemi: 1.derece veya 2. Derece şeklinde rehin verebilmesi mümkündür. Burada rehin hakkının ilerlemesi söz konusu değildir. 

Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

Ticari işletme rehni sözleşmesinde tarafların hak ve yükümlülükleri açıkça yazılması gerekmektedir. 

Rehin Verenin Hak ve Yükümlülükleri

Ticari işletme verenin hakları başlıca şunlardır:

• Rehne konu eşyaları kullanma yetkisi,
• Bir başkasına rehin verme imkanı,
• Rehne konu eşyayı bir başkasını devretme hakkı

Rehin verenin yükümlülükleri ise şu şekildedir:

• Rehin sözleşmesine uygun bir şekilde eşyaları kullanma,
• Rehnedilenlerin değerini koruma ve muhafaza,
• Sözleşmede belirtilen tarihte borcu ödeme

Rehin Alanın Hak ve Yükümlülükleri

Rehin veren borcunu zamanında ödememesi halinde rehin verenin başlıca hakları şunlardır:

• Rehinli eşyanın mülkiyetinin devrini talep etme,
• Alacağını varlık yönetim şirketlerine devretme,
• Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla icra takibi başlatma,
• Marka, her türlü lisans ve ruhsatları kiralama ve gelir elde etme

Ticari İşletme Rehni Nasıl Kaldırılır (Sicilden Terkini)

Ticari işletme rehni aşağıdaki durumlar halinde sona ermektedir:

• Borcun ödenmesi,
• Rehin sözleşmesinde süre belirlenmemişse, sürenin sona ermesi,
• Rehne konu eşyaların yok olması,
• İcra takibiyle rehne konu mal varlıkların paraya çevrilmesi

Rehinin alacaklısı, alacağı son bulduğu tarihten itibaren 15 gün içerisinde sicilden terkini için başvurması gerekmektedir.  Rehin alacaklısı söz konusu sürede başvurmadığı takdirde rehin borçlusu, borcun ödendiğini belgeleyerek ticari işletme rehnini kaldırabilir.

Sonuç

Ticari işletme rehni, bir işletmede yer alan mal varlıkları üzerinde rehin tesis etmek yerine, tek seferde tümü üzerinde rehnetme imkanı vermektedir. Rehinin geçerli olabilmesi için asgari olarak; ticaret ünvanı, işletme adı ve menkul işletme tesisatı rehnedilmesi gerekmektedir. Söz konusu mal varlıkları dışında yer alan marka gibi hakların rehin dışında bırakılması mümkündür. 

Ticari işletme rehninin geçerli olabilmesi için; işletmede yer alan bir veya birkaç mal valrığın borcu karşılamaması, yazılı olarak sözleşme yapılması, imzaların noter aracılığıyla onaylanması, sicil yetkisi önünde imzalanması ve taşınır rehni sicilinde tescil edilmesi gerekmektedir.

Ticari işletme rehninde borçlu zamanında borcunu ödemezse alacaklı; rehnedilen eşyaların kendisine devrini talep edebilir, icra takibi başlatabilir, alacağını varlık yönetim şirketine devredebilir.

Ticari işletme rehni; alacağın ödenmesi, rehne konu mal valrıkarın yok olması veya rehin sözleşme süresinin sona ermesi halinde sona erer. 

Sıkça Sorulan Sorular