Piyasa Dolandırıcılığı (Borsada Manipülasyon) Suçu ve Cezası I Yatırımcıların Hakları

Piyasa dolandırıcılığı, diğer ifadeyse borsa manipülasyonu, yatırımcıları aldatarak bir sermaye piyasası aracınınım almaya veya satmaya yöneltmektedir. Borsada manipülasyon yoluyla hisse senetleri gibi araçlarda yapay fiyat oluşturulmakta, yatırımcıların yatırım kararı etkilenmektedir.

Piyasa dolandırıcılığı suçu işleme dayalı ve bilgiye dayalı olarak iki şekilde de işlenmesi mümkündür.

Piyasa dolandırıcılığı, sermaye piyasasına özgü bir suç olarak, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SerPK) m. 107’de düzenlenmiştir. Ayrıca, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), borsa manipülasyon tespit etmesi halinde idari para cezası ve tedbir alma hakkına sahiptir.

Bu içeriğimizde piyasa dolandırıcılığı suçunun hukuki niteliği ve yatırımcının haklarına değinilmiştir.

Sizin için faydalı olması dileğiyle…

Piyasa Dolandırıcılığı Nedir?

Piyasa dolandırıcılığı, sermaye piyasası araçlarının fiyatını veya hacmini yapay olarak değiştirerek, yatırımcıların yatırım kararını etkilemektedir. Yatırımcılara alım veya satım yoluyla işlem yaptırmaya teşvik ederek menfaat elde amacı taşımaktadır.

Kısaca “sermaye piyasası araçları” ifadesinin ne anlama geldiğine değinmek gerekir. Sermaye piyasası araçları, şirketlerin yatırımcılardan fon toplamak için şirket bünyesinde çıkardıkları; paylar, borçlanma araçları, sertifikalar, varant ve diğerleridir. Bu araçlar sermaye piyasasında işlem görmesi sebebiyle sermaye piyasası araçları ifadesi kullanılmıştır.

Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Nedir?

SerPK m.107 hükmü, borsada manipülatif eylemlerle güven ve istikrarı bozucu eylemlere yönelik hem hapis cezası hem de adli para cezası öngörülmüştür.

Piyasa dolandırılıcığı suçunun iki şekilde işlenmesi mümkündür:

• İşleme dayalı,
• Bilgiye dayalı

İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Nedir?

İşleme dayalı sermaye piyasası suçu, yanlış ve yanıltıcı izlenim yaratmak amacıyla bizzat borsada işlem yapılmasıyla suçun işlenmesidir. Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerini ve yatırımcıların kararlarını etkileyecek işlemler yapılmaktadır.

SerPK m.107/1’de, işleme dayalı borsa manipülasyonu filleri şunlar sayılmıştır:

• Alım emri verme,
• Satım emri verme,
• Emrin değiştirilmesi veya iptal edilmesidir.

Borsada yatırımcı kararını etkileyecek işlemlerin yapılması tek başına suçun varlığı için yeterli değildir. Ayrıca, işlemlerin yatırımcıların yanlış ve yanıltıcı bir şekilde yönlendirme amacı taşıması gerekmektedir.

Genel olarak işleme dayalı piyasa dolandırıcılığı suçundan bahsedebilmek için şu şartlar gereklidir;

• Yatırımcıların yanlış ve yanıltıcı yönlendirme amacı taşımalı,
• Borsada alım, satım, emir iptali veya değişikliği gibi işlem yapılmalı,

Genel olarak piyasada işleme dayalı borsa manipülasyonu şu şekillerde ortaya çıkmaktadır:

• Wash Sales (Aynı Anda Alım-Satım): İlgili pay senedinde yükse hacim izlenimi yaratmaya çalışılmaktadır. Örneğin, aynı anda hem alım hem de satım emri verilerek, yüksek haciz yaratılmaktadır.
• Pompala ve Boşalt (Pump and Dump): Bir hisse senedinin yapay olarak fiyatını yükselterek, akabinde piyasa fiyatının düşürülmesi bu eylemlere örnek gösterilebilir.
• Fiyat Sabitleme: Küçük sıralı emirlerle fiyatın belirli bir aralıkta sabit kalmasını sağlamaya yönelik fillerdir.

Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Nedir?

SerPK m.107/2’de düzenlenen bu suç tipi; yalan veya yanıltıcı bilgiler yoluyla yatırımcıların yatırım kararını etkileme amacı taşımaktadır. Piyasaya yayılan bilgiler, bir görüş değil, yatırımcıları yanılmak amacı taşıması gerekmektedir.  Örneğin, bir şirketin büyük bir yatırım kararı aldığı haberi yaymak, yatırımcıları hisse senedi almaya teşvik etmektir.

SerPK m.107/2’de bilgiye dayalı borsa manipülasyon eylemlerine örnek olarak şunlar sayılmıştır:

• Yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi verme,
• Söylenti çıkarma,
• Yorum yapan,
• Rapor hazırlama

Özellikle twitter, telegram gibi açılan yatırım tavsiyesi hesaplardan yalan ve yanıltıcı bilgi paylaşılmaktadır. Bir bilgiye dayalı piyasa dolandırıcılığı suçundan bahsedebilmek için;

• Yatırımcıların aldatılma amacı olması,
• Gerçeğe aykırı haber, söylenti yayılması gerekmektedir.

Piyasa Dolandırıcılığı Suçunun Cezası

İşleme dayalı veya bilgiye dayalı olarak farklı cezalar hükmedilmiştir:

İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Cezası ve Etkin Pişmanlık

Borsada manipülatif eylemlerle gerçekleştirilmesi halinde, üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile ceza vardır. Adli para cezası, suçtan kaynaklı elde edilen mefaaatin iki katından az olamaz.

Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Cezası

Yanlış veya yanıltıcı bilgilerle bu suçu işleyenler, üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.

Piyasa Dolandırıcılığı Suçunda Etkin Pişmanlık

SerPK m.107/3 hükmünde sadece işleme dayalı piyasa dolandırıcılığı suçunda etkin pişmanlık öngörülmüştür. Bilgiye dayalı olarak işlenen suçlarda etkin pişmanlık hali düzenlenmemiştir.

İşleme dayalı piyasa dolandırıcılığı suçunda etkin pişmanlık, 500.000,00 TL’den aşağı olmamak üzere, elde edilen menfaatin Hazine’ye ödenmesi halinde mümkündür:

• Soruşturma Öncesinde: Kişi hakkında soruşturma açılmadan önce ödenmesi halinde ceza verilmez.
• Soruşturma Esnasında: Kişi hakkında soruşturma açılıp, mahkeme tarafından iddianame kabul edilene kadar ödenmesi halinde, ceza yarı oranda indirilir.
• Kavuşturma Esnasında: Yargılama esnasında ödenmesi halinde verilecek ceza 1/3 oranında indirilir.

Piyasa Dolandırıcılığında Özel Soruşturma Hali

SerPK’da belirtilen suçlarda soruşturma başlatılabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)’nun suç duyurusu yapması gerekmektedir. SPK tarafından yazılı başvuru yapılmadıkça soruşturma başlatılamamaktadır.

SPK, soruşturma ve yargılama esnasında katıla sıfatıyla yer almaktadır. Kavuşturmanın yer olmasına yönelik karara ilişkin SPK’nın itiraz etme hakkı vardır.

Borsa Manipülasyonu Nasıl Anlaşılır? Yatırımcılar İçin Kırmızı Bayraklar

Borsada işlem yapabilme sınırları mevcut olup, genellikle birden fazla kişinin müşterek halinde bu işlemleri gerçekleştirmektedir.

Yatırımcıların borsada manipülatif eylemlere maruz kalmamaları için, bazı durumda dikkatli olmaları tavsiye edilir:

• Ani Fiyat Değişiklikleri: Hisse senedinin bağlı olduğu endekse aykırı hareketler seyretmesi. Fiyat yükselmesine sebep bir gelişme olmaması.
• Yatırım Tavsiyeleri: Yatırım danışmanlı SPK’dan yetki belgesi almış aracı kurumlar tarafından yerine getirilmektedir. Sosyal medya hesaplarında kesin geliri vaadiyle paylaşılan bilgiler, borsa manipülasyonu amacıyla paylaşma ihtimali vardır.
• Düşük Hacimli Hisselerde Yüksek Miktarlı İşlemler: Belirli dönemlerde alım satım işlemleri olmayan hisselerde, ani yüksek miktarlı işlemler yapılmasında dikkatli olunması tavsiye edilmektedir.
• Resmi Olmayan Bilgiler: Yatırımcıların yatırım kararını etkileyebilecek bilgilere içsel bilgi denilmektedir. Bu bilgiler Kamuoyunu Aydınlatma Platformu (KAP) ve şirketin internet sitesinde yayımlanmaktadır. Güvenilir olmayan kaynaklardan paylaşılan bilgileri doğrulamanız tavsiye edilmektedir.

Borsa Manipülasyon Mağdurların Hakları

Borsa manipülasyonları sebebiyle zarara uğrayan yatırımcıların belli başlı haklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• SPK’ya Suç Duyurusu: Bir manipülatif eylem tespit edildiği zarara uğranılması halinde SPK’ya ihbarda bulunulması mümkündür. SPK tarafından gerekli incelemeler yapılarak manipülatif eylemleri tespit edecektir.
• Ceza Dosyasına Katılma: SPK’nın savcılığa suç duyurusu akabinde soruşturma veya kavuşturma dosyasına katılan sıtafıyla katılabilir.
• Tazminat Davası: Borsada manipülatif eylemler haksız fiil niteliğindedir. Bu eylemler neticesinde zarara uğrayan kişiler, eylemleri yapana karşı tazminat davası açması mümkündür. Bunun için; manipülatif eylemler ile zarar arasında nedensellik bağının kurulması gerekmektedir.

Sonuç

Yatırımcıların yatırım kararını etkilemek amacıyla yapay olarak sermaye piyasası araçlarının fiyatını, işlem hacimleri, fiyat hareketlerini etkileyemeye yönelik fiiller piyasa dolandırıcılık suçunu oluşturmaktadır. Bizzat borsada işlem yaparak işleme dayalı; yalan ve yanıltıcı bilgi yararak bilgiye dayalı olarak bu suçun işlenmesi mümkündür.

Piyasa dolandırıcılığı suçu özel soruşturmaya tabidir. SPK’nın savcılıklara suç duyurusu bulunması halinde fiilleri işleyen hakkında cezai işlem başlatılabilecektir.

Piyasa dolandırıcılığında etkin pişmanlık sadece işleme dayalı olarak işlenen suçlar için düzenlenmiştir. Bilgiye dayalı borsada manipülatif eylemlere ilişkin etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanamamaktadır.

Borsada manipülasyon sebebiyle zarara uğrayan yatırımcılar; SPK’ya şikayet edebilir, ceza dosyalarında katılan sıfatıyla yer alabilir ve haksız fiilden kaynaklı tazminat davası açabilir.

Sıkça Sorulan Sorular