Vergi İncelemelerinde Mükellefin Hakları

Vergi inceleme, vergi kayıplarının önüne geçilmesi amacıyla yapılan bir idari işlemdir. Mükelleflerin beyannamelerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı incelemektedir. Mükellef hesaplarının kontrol edilerek, eksik veya hatalı ödenen vergilerin olup olmadığı incelenmektedir. 

2013 Sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) m. 134 ile m.141 hükümleri arasında vergi incelemesinin usul ve esasları, mükelleflerin hak ve yükümlülükleri düzenlenmiştir. Vergi Denetim Kurulu tarafından başlatılan incelemeler mükelleflerin haklarını zedeleyecek bir şekilde yapılmaması gerekmektedir. 

Bu içeriğimizde vergi inceleme kapsamı ve süreci, süreç içerisinde mükelleflerin hak ve yükümlükleri hakkında detaylı bilgilendirme yapılacaktır. 

Sizin için faydalı olması dileğiyle…

Vergi İncelemesi Nedir?

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (Vergi İnceleme Yönetmeliği) m. 3/1-ğ hükmünde şu şekilde tanımlamıştır; “İnceleme yapmaya yetkili olanlar tarafından, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla yapılan faaliyeti”.

Kısaca, vergisel yükümlülüklerinin tam olarak yerine getirilip getirilmediği araştırılmaktadır. 

Vergi İnceleme Türleri Nelerdir?

Mükelleflerin faaliyetlerinin denetlemesine göre ikiye ayrılmaktadır:

• Sınırlı İnceleme: Sadece belirli bir vergiyi doğuran olay veya dönemle alakalı sınırlı olarak yapılan incelemedir. Örneğin 2024 yılının ikinci yarısında kesilen faturaların incelemeye alınması örnek gösterilebilir.  
• Tam İnceleme: Mükelleflerin geçmişte gerçekleştirmiş oldukları ve vergi matrahına konu olabilecek tüm iş ve işlemlerin incelenmesidir. Defter ve kayıtlar, kesilen faturalar, banka hesap hareketleri, tahsile verilen çek ve senet dahil kapsamlı bir araştırma yapılmaktadır. 

Vergi Denetlemesi Neden Başlatılır?

Genel olarak bir mükellef hakkında inceleme başlatılma sebepleri şunlardır:

• Riskli İşlem Tespiti: Gelir İdaresi Başkanlığı’nın risk analiz sistemleriyle mükelleflerin işlemleri otomatik kontrol edilir. Belirli risk oranının üzerinde olan mükellefler incelemeye tabi tutulur.
• İhbar veya Şikâyet: Mükellefin gerçekleştirdiği işlemler hakkında ihbar veya şikayet yapılması halinde yapılmaktadır. 
• Beyannamedeki Tutarsızlıklar: Beyan edilen gelir ve giderlerle banka hesap hareketleri arasındaki tutarsızlıklar.
• Sektörel Denetimler: Vergi kaçırmanın sık olduğu sektörlerde vergi kaybının önüne geçilmesi amacıyla yapılmaktadır. 

Somut olarak vergi incelemesine sebep olan haller şunlardır:

• İşletmenin devamlı zarar olarak gösterilmesi,
• İşletme faaliyetleriyle bağdaşmayacak fatura bedelleri,
• Kara para aklama faaliyet riskinin tespit edilmiş olması,
• Karşıt incelemeler,
• İzaha davet cevabının kabul edilmemesi,
• Gelir ve giderler arasındaki dengesizlik,
• Gelir İdaresi Başkanlığına şikâyet yapılması,
• Riskli tespit edilen sektörlere yapılan incelemeler

Vergi İncelemesi Yapmaya Yetkili Olanlar

VUK m.135 hükmü mükellefleri inceleme yapma yetkisi olanları şu şekilde sıralamıştır:

• Vergi müfettişleri,
• Vergi müfettiş Yardımcıları,
• İlin en büyük mal memuru
• Vergi dairesi müdürleri 
• Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar

İncelemeye Tabi Mükellefler Kimlerdir?

VUK m.137 hükmünde defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek zorunda olan gerçek ve tüzel kişilerin vergi incelemesine tabi olduğunu düzenlemiştir. Bu kapsamda:

• Serbest meslek erbapları,
• Ticari ve esnaf işletmeler,
• Kamu iktisadi kuruluşları,
• Çiftçiler,
• Dernek ve vakıflara ait işletmeler

Vergi İncelemesinde Nelere Bakılır?

VUK m.3 uyarınca vergiyi doğuran olay, yemin delilli hariç, her türlü delille ispat edilmesi mümkündür. Vergi İnceleme Yönetmeliğin m.7/2 hükmünde şu şekilde belirtilmektedir;

“(…) Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından mükellefin kendisine veya bulunduğu sektöre yönelik olarak yapılan her türlü araştırma, inceleme, bilgi isteme ve yazışma gibi faaliyetler işe başlandığını gösterir.” 

Mükellef hakkında araştırma esas olarak ticari defter ve kayıtlar üzerinden yapılmaktadır. Kayıtların doğruluğu banka hesap hareketleri, karşıt incelemeler, mükelleflerin beyanların dahil her türlü araştırmanın yapılması mümkündür. 

Vergi İncelemesi Nerede Yapılır?

Kural olarak inceleme vergi dairelerinde yapılmaktadır. Mükelleflerin defter ve belgelerinin ibraz edilmesi istenir. Mükellefin yazılı olarak talep etmesi ve inceleme için iş yerinin müsait olması halinde, inceleme bizzat yerinde de yapılması mümkündür. 

Vergi İnceleme Süresi

Mükellefler hakkında yapılacak araştırmalar için öncesinde haber etme zorunluluğu yoktur. Hatta daha öncesinde inceleme yapılmış veya matrah artırımı yapılmış vergi doğuran olay veya dönemlerle alakalı da inceleme yapılması mümkündür. 

Vergi incelemesi, ilgili hesap dönemi dahil, tarh zamanaşımı süresinin sona kadar yapılır. Tarh işlemi, mükellefin ödeyeceği vergi miktarının belirlenmesidir. Tarh zamanaşımı da vergiyi doğuran olayı takip eden yılın başından itibaren beş yıldır.

Örneğin; 2019 Ocak- Haziran arası alım satımlardan kaynaklı tarh zaman aşımı süresi 01/01/2020’de başlayıp, 31/12/2024’te bitmektedir. 31/12/2024’ten sonra incelemeye yapılması mümkün değildir. 

Vergi İnceleme Süreci Nasıl İlerler ve Nasıl Sonuçlanır?

Vergi inceleme süreci, belirli kanuni prosedürlerin sırayla takip edilmesiyle başlar ve sona erer. Bu süreçte mükellefin haklarının ihlal edilmemesi, devletin bu yetkisinin suistimal edilmemesi gerekmektedir. Süreç adım adım şu şekildedir: 

1.Adım: İnceleme Kararı ve Görevlendirme

İlk olarak bir vergi müfettişi atanır. Müfettişe gönderilen görevlendirme yazısında;

• İnceleme yapılacak mükellefler,
• Dönem ve süre
• İnceleme konusu ve sebebi,
• Tam veya sınırlı inceleme yapacağı bildirir.

2. Adım: Tebligat ve İncelemenin Başlanması

Vergi müfettişi tarafından incelemeye başlama tutanağı hazırlanır ve mükellefe tebliğ edilir. Tebliğ edilen mükellefe, inceleme sebepleri, konusu, dönemi, yapılacağı yer bildirilir. 

Mükellefe yapılan tebligatla birlikte incelemenin yapılacağı yer bildirilir ve defter ve belgelerini ibraz etmesi talep edilir.

3. Adım: Defter ve Belgelerin İbrazı

Mükelleflere defter ve belgeleri yazılı olarak, on beş günden az olmamak üzere, sunulması talep edilir. Talepte; ibraz yeri ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyideler belirtilir.

Süresi içerisinde defter ve kayıtların sunulmaması halinde, mükellefe ek süre verilir. Bu ek sürede de sunulmaması halinde mevcut belgelerle araştırma yapılır. Ayrıca, VUK m.359 uyarınca defter ve belgeleri ibraz etmeme suç duyurusunda bulunulur. 

4.Adım: İnceleme Süreci ve Tutanakların Düzenlenmesi

İnceleme mesai saatleri içerisinde yapılması gerekmektedir. Esas olarak vergi dairesinde yapılmaktadır.

Vergi müfettişleri tarafından yapılan incelemeler tutanak altına alınır. Bu tutanaklar vergi inceleme raporunun taslağı niteliğinde olup, mükelleflere yapılan yönelik incelemeler yer alır. Tutanaklar somut delillere dayanması gerekmektedir. Görüş ve varsayıma dayalı olarak hazırlanmaması gerekmektedir. 

5.Adım: Vergi İnceleme Raporunun Düzenlenmesi

VUK m.140/1-(4.) hükmü şu şekilde düzenlenmiştir. ;” İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana verilir.” 

Vergi müfettişleri tarafından hazırlanan taslak rapor, mükelleflerin talep etmesi halinde iki gün önceden mükellefin bilgisine sunulmalıdır. Mükellef söz konusu taslak rapora itiraz hakkı vardır. 

Vergi müfettişleri tarafından hazırlanan inceleme tutanakları (taslak rapor) Rapor Değerleme Komisyonu tarafından incelenir. Komisyon, hazırlanan taslak raporunun hukuka uygunluğuna denetleme yapar.  Değerlendirme sonucu kesin olarak vergi inceleme raporu oluşturulur.

Vergi inceleme raporunda bir vergi zıyaı ve usulsüzlük tespit edilmemesi halinde, bu durum mükellefe bildirilir. Raporda bir vergi kaybı tespit edilmesi halinde ise, tarh öncesi uzlaşma aşaması başlar. 

6.Adım: Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

İnceleme sonucunda bir vergi ziyaı veya usulsüzlük tespit edilirse, rapor size tebliğ edilmeden önce tarhiyat öncesi uzlaşma talep etme bulunmaktadır. Talep üzerine mükellefe bir uzlaşma talebi gönderilir. Uzlaşma sağlanması halinde, süreç tamamlanır. Ancak, uzlaşma sağlanamaması halinde ise, mükellefe vergi ceza ihbarnamesi gönderilmektedir. 

7.Adım: Vergi Ceza İhbarnamesinin Tebliği ve Dava Açma Hakkı

Süreç sonunda vergi ziyaı veya usulsüzlük (genel veya özel) tespit edilmesi ve uzlaşma sağlanamaması halinde mükellefe vergi ceza ihbarnamesi tebliğ edilmektedir. 

Vergi zıyaı cezasının neden kesileceği, usulsüzlük cezaların neler olduğu ve vergi ceza ihbarnamesi hakkında bilgi edinmek için aşağıdaki makalelerimizi inceleyebilirsiniz:

• Vergi Ziyaı Nedir? İtiraz ve İptal Davası,
• Usulsüzlük ve Özel Usulsüzlük Cezaları,
• Vergi Ceza İhbarnamesi

Vergi İncelemesinde Mükellefin Hakları

Vergi Denetim Kurulu tarafından başlatılan bu incelemeler, vergi kaybını önlemek amacıyla yapılmakla beraber, mükelleflerin haklarını ihlal etmemesi gerekmektedir.

 Vergi incelemesinde mükellefin hakları; inceleme öncesi, inceleme sırasında ve incelemesi sonrası olarak üç başlıkta incelememiz mümkündür. 

İnceleme Öncesi Mükellef Hakları

Bir mükellef hakkında inceleme başlatılmadan önce haklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Bilgilenme Hakkı: Hangi dönem ve işlemlerin inceleneceği, süresi hakkında bir bildirim yapılması gerekmektedir. 
• Hazırlanma Hakkı: Mükelleften defter ve belgelerin ibrazı için on beş günden az olmamak üzere süre tanınması gerekmektedir. Mükellefler inceleme konusuna göre, kendi hazırlıklarını yapma imkânı bulmalıdır. 

Vergi İnceleme Raporunun Hazırlanma Sürecindeki Haklar

Vergi müfettişlerinin inceleme süreci haklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Bilgi Edinme Hakkı: Araştırmaların hangi deliller üzerinden yapıldığı, nelerin incelendiği hakkında mükellef bilgi talep edebilir. 
• İtiraz Sunma Hakkı: Defter ve belgelerin isteme yazısının yanlış adrese gitmesi, tarh zamanaşımına uğramış dönemler için inceleme başlatılmak istenilmesi halinde, süreç başlangıcında itiraz edilmesi mümkündür. 
• Mahremiyetinin Korunması: Vergi müfettişleri görevi dolayısıyla öğrendiği kişisel, ticari ve mali sırlarınızı ifşa etmeme ve kendi lehlerine kullanmama yükümlülüğü altındadır. 
• Yerinde İnceleme Hakkı: Yazılı olarak talep edilmesi ve iş yerinin incelemeye müsait olması halinde, yerinde incelemeyle süreci gözetlenebilir.
• Temsilci Bulundurma Hakkı: Süreç içerisinde bir avukatla temsil edilmek ve sizin adınıza itirazda bulunulması talep etme hakkı mevcuttur.
• Taslak Tutanaklara İnceleme ve İtiraz: Vergi müfettişleri tarafından hazırlanan ve henüz Rapor Değerleme Komisyonu tarafından onaylanmamış tutanaklara itiraz edilmesi mümkündür. Örneğin, görüş ve kanata dayalı inceleme yapılması veya sunulan delillerin değerlendirilmemesi yönünde itirazlar mümkündür. 
• Uzlaşma Talep Etme Hakkı: Vergi ceza ihbarnamesi tebliğ edilmeden önce, vergi dairesiyle uzlaşarak süreci sonlandırma imkânı vardır. 
• Rapor Değerleme Komisyonunda Dinlenme Hakkı: Vergi müfettişleri tarafından hazırlanan taslak raporlarına yönelik beyan ve delillerinizi sunma hakkı vardır. 

İnceleme Sonrası Haklar 

• Vergi Ceza İhbarnamesine İtiraz Hakkı: İnceleme sonucunda tespit edilen vergi kayıpları ve cezaları için mükelleflere vergi ceza ihbarnamesi tebliğ edilmektedir. Tebliğden itibaren 30 gün içerisinde, mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine itiraz sunulması mümkündür. İtiraz, bizzat vergi dairesine veya https://dijital.gib.gov.tr üzerinden yapılması mümkündür.
• Dava Açma Hakkı: İnceleme sonucunda tespit edilen vergi cezalarına doğrudan dava açma hakkı vardır. Vergi dairesinin bulunduğu vergi mahkemelerine, vergi cezalarının iptali için dava açılması mümkündür. 

Vergi İnceleme Danışmanlığı

Vergi inceleme danışmanlığı, mükellefler üzerinde yapılan incelemeler esnasında temsil edilmeyi ve sürecin yönetilmesini ifade etmektedir. Süreç içerisinde mükelleflerin; tutanaklara itiraz, komisyonda dinlenme, belge ve bilgi sunma gibi birçok hakkı bulunmaktadır. Bu süreçlerin bir vergi hukuku avukatı tarafından ilerletilmesi, olası hukuka aykırı vergi cezalarının önüne geçilmesinde faydalı olacaktır. 

Sonuç

Vergi incelemesi, mükelleflerin beyannamelerin doğrulunun araştırılması ve bir vergi kaybının oluş olmadığının incelenme sürecidir. İncelemenin sınırlı veya tam olarak yapılması mümkündür. Sınırlı inceleme, belirli bir dönem veya işlemler üzerinde gerçekleştirilmektedir. 

Mükelleflerin riskli olarak tespit edilmesi, haklarında şikâyet olması veya beyannamelerin tutarsız olması inceleme için başlıca sebepleridir. 

Süreç ilk olarak mükelleflere inceleme hakkında bilgilendirme ve defter ve belgelerinin ibraz edilme talebiyle başlamaktadır. Defter ve belgelerinin ibrazı için günden az süre verilmemesi gerekmektedir. 

Vergi inceleme, devletin vergi kaybını önlemek için bir kozu olmakla birlikte, bu süreçle mükellefin haklarının ihlal edilmemesi gerekmektedir. Mükellefler süreç içerisinde aktif rol olarak, olası hukuka aykırıların önüne geçmesi mümkündür.

Mükelleflerin inceleme sonucunda; bir aykırılık tespit edilmez veya vergi ziyaı ya da usulsüzlük cezaları tespit edilir. Bir vergi kaybı tespit edilmesi halinde, tarh öncesi uzlaşma mümkündür. Uzlaşma sağlanamaması halinde mükellefler dava ve yargılama yoluna gitme hakkı mevcuttur. 

Sıkça Sorulan Sorular